Πλάνες και ψευδερωτήματα: Προσωπικά ή απρόσωπα

Η προσωπικότητα ενός όντος βρίσκεται στην πραγματικότητα στα μάτια αυτού που το κοιτάζει, παρά στο ίδιο το ον. Έχει ξεσηκωθεί ολόκληρη διαμάχη σχετικά με το αν είναι κάποιος προσωπικό ή απρόσωπο ον, κάτι που όμως μοιάζει με ψευδερώτημα, μιας και καμιά απ’ τις δύο θέσεις δεν είναι ούτε σωστή, ούτε λανθασμένη. Από μια άποψη είμαι προσωπικός, από μια άλλη δεν είμαι. Το ίδιο συμβαίνει και μ’ ένα ανθρώπινο ον: ένα πλάσμα από άλλο πλανήτη μπορεί να το δει με τρόπο καθαρά απρόσωπο, σαν απλό σύνολο ατομικών σωματιδίων που συμπεριφέρονται σύμφωνα με αυστηρά προσδιορισμένους φυσικούς νόμους. Αυτό το πλάσμα μπορεί να δοκιμάζει για την προσωπικότητα ενός ανθρώπου τα ίδια συναισθήματα που δοκιμάζει ο μέσος άνθρωπος για ένα μερμήγκι. Ωστόσο ένα μερμήγκι έχει τόση ατομική προσωπικότητα όσο και ένα ανθρώπινο ον. Σε γενικές γραμμές, όσο πιο πολύ γνωρίζουμε κάτι τόσο πιο προσωπικό γίνεται.

Κατακτούμε και αναγνωρίζουμε λοιπόν την ελευθερία βουλήσεως, που στην ουσία μας είχε δοθεί από πάντα, και προσδιορίζουμε όπως εμείς θέλουμε τα πράγματα.

Όλη αυτή η προηγούμενη αναφορά μοιάζει να είναι μια τερατώδης πλάνη, κι όλα αυτά μοιάζουν εντελώς ακατανόητα… Ναι αυτό θα έλεγε ένας ηθικολόγος… γιατί ποτέ δεν μπήκε στον κόπο να εξετάσει τις θεμελιώδεις μεταφυσικές όψεις ενός τέτοιου ζητήματος.

Όλες οι κουβέντες για την καλοσύνη και το καθήκον είναι λίγο εκνευριστικές…. δεν είναι;

Δεν θα ήταν πολύ καλύτερα αν μελετούσαμε γιατί και πως ο Ουρανός και η Γη διατηρούν αυτή την αιώνια πορεία τους, ο ήλιος και η σελήνη το φως τους, πως τα’ αστέρια κρατούν αυτές τις πυκνά οργανωμένες σειρές τους, τα ζώα τα πουλιά, τα δέντρα και οι θάμνοι τις θέσεις τους. Έτσι κι εσύ θα έπρεπε να οδηγείς τα βήματά σου σπρωγμένος από μια εσώτερη δύναμη, να ακολουθείς την πορεία που χαράζει ο δρόμος της Φύσης. Έτσι πολύ σύντομα δεν θα χρειάζεται πια να κοπιάζεις, για να κηρύξεις την καλοσύνη και το καθήκον…. Γιατί να γίνονται όλα αυτά? Από καθήκον τελικά……. Ή εξ αιτίας μιας απλής ζωτικής παρόρμησης…… Ο κύκνος δεν χρειάζεται να κάνει καθημερινά μπάνιο για να διατηρείται λευκός..

Douglas Hofstadter και Daniel Dennet

Επιμέλεια κειμένου: Γιώργος Χρηστάκης